αγροτικό ζήτημα

Τo σύνολο των θεμάτων που αφορούν την αγροτική πολιτική, κυρίως όμως τα προβλήματα που αφορούν την κατανομή της αγροτικής ιδιοκτησίας. Το βασικό χαρακτηριστικό του α.ζ. είναι η αποξένωση των αγροτών από την ιδιοκτησία της γης και η ανεπάρκεια του αγροτικού κλήρου. Το ζήτημα είναι πανάρχαιο, γιατί προέκυψε από τη στιγμή που άρχισε να αξιοποιείται το έδαφος για καλλιέργεια. Η συγκέντρωση της γης στα χέρια λίγων και η επακόλουθη άνιση κατανομή των γεωργικών προϊόντων, έθεσαν τις βάσεις του α.ζ., που τελικά πήρε τη μορφή κοινωνικού προβλήματος. Η παγκόσμια ιστορία έχει να επιδείξει πολλούς αιματηρούς αγώνες για τη ρύθμιση του α.ζ. Στην αρχαία Αίγυπτο, όπου όλο το έδαφος ήταν ιδιοκτησία των φαραώ, σημειώθηκαν πολλές αγροτικές επαναστάσεις. Στον κώδικα, εξάλλου, του Χαμουραμπί, υπάρχουν διατάξεις ρυθμιστικές της ιδιοκτησίας γης, ενδεικτικές της ύπαρξης και εκεί α.ζ. Μετά τον B’ Παγκόσμιο πόλεμο, οι πολιτειακές μεταβολές επέδρασαν στο α.ζ. Στις ανατολικές χώρες της Ευρώπης, η εφαρμογή του σοσιαλισμού είχε ως επακόλουθο τη δήμευση των αγροτικών ιδιοκτησιών και τη διανομή του στους ακτήμονες. Παράλληλα δημιουργήθηκαν κρατικές αγροτικές επιχειρήσεις, οι οποίες επιχείρησαν να εξαλείψουν το σύστημα της μικροϊδιοκτησίας και να συγκεντρώσουν στους κόλπους τους όλους τους καλλιεργητές. Στην Ασία, μεγάλες εξελίξεις γνώρισε το α.ζ. στην Κίνα, όπου περίπου 500 εκατ. στρέμματα μοιράστηκαν σε ακτήμονες. Αγροτική μεταρρύθμιση έγινε και στην Αίγυπτο με τη διανομή των βασιλικών κτημάτων και την απαλλοτρίωση των μεγάλων αγροκτημάτων (1952). Αγροτικές μεταρρυθμίσεις, μικρότερης ή μεγαλύτερης σημασίας έγιναν και στην Ιταλία, την Ιαπωνία, την Ινδία και τη Μ. Βρετανία. Τoα.ζ., σε οξύτατη φάση, υπάρχει σήμερα κυρίως στις αναπτυσσόμενες χώρες. Στην Ελλάδα, η μεγάλη αγροτική ιδιοκτησία έχει τις ρίζες της στη βυζαντινή εποχή. Οι γαιοκτήμονες και οι ανώτατοι κρατικοί λειτουργοί καθώς και τα μοναστήρια συγκέντρωσαν στα χέρια τους το μεγαλύτερο μέρος της καλλιεργημένης γης. Το καθεστώς αυτό το σεβάστηκαν εν μέρει και οι Τούρκοι. Τα κρατικά όμως κτήματα, τα αδέσποτα και όσα ανήκαν σε φυγάδες ή σε άτομα που σκοτώθηκαν πολεμώντας τον κατακτητή, έγιναν περιουσία του σουλτάνου, που τα μοίρασε σε Τούρκους ή τα προσέφερε σε τζαμιά. Μετά την απελευθέρωση, τα κτήματα αυτά έγιναν ιδιοκτησία του ελληνικού δημοσίου (περίπου 10.000.000 στρέμματα) και αποτελούσαν τα δύο τρίτα της καλλιεργήσιμης γης της τότε Ελλάδας. Το κράτος έδινε τη γη αυτή σε καλλιεργητές με αμοιβή, αλλά από το 1834 παραχώρησε μερικές εκτάσεις σε αγωνιστές της Επανάστασης. Το 1870 άρχισε να τις πουλά σε τμήματα έως 80 στρεμμάτων και το τίμημα το έπαιρνε σε 18 έως 26 δόσεις, με τόκο 2 έως 4%. Το 1881 η Θεσσαλία, που προσαρτήθηκε στο ελληνικό κράτος, όξυνε το α.ζ., γιατί το μεγαλύτερο μέρος των κτημάτων ήταν τσιφλίκια. Η μεγάλη ιδιοκτησία κυριαρχούσε και στις περιοχές που προσαρτήθηκαν το 1913 και το 1919 (Μακεδονία, Ήπειρος, Θράκη). Το 1918 υπήρχαν στην Ελλάδα 2.259 μεγάλα αγροκτήματα, που η έκτασή τους κάλυπτε περισσότερο από το μισό των γαιών όλης της χώρας. Από αυτά το κράτος εξαγόρασε 1.058.700 στρέμματα και τα μοίρασε σε ακτήμονες και σε πρόσφυγες από την ανατολική Ρωμυλία. Το α.ζ. όμως παρέμενε οξύ και κορυφώθηκε με τα δραματικά γεγονότα του Κιλελέρ. Βαθύτατη τομή στο α.ζ. χάραξε στη χώρα η επαναστατική κυβέρνηση της Θεσσαλονίκης με τη διανομή γαιών σε ακτήμονες καλλιεργητές, την υποχρεωτική συνένωση των γεωργών που έπαιρναν γη σε συνεταιρισμούς και τη διαφύλαξη της μικροϊδιοκτησίας με το αναπαλλοτρίωτο και το αδιανέμητό της. Η αγροτική μεταρρύθμιση συνεχίστηκε με την εκπόνηση διαφόρων νόμων το 1922 και το 1952, που είχαν ως αποτέλεσμα την κατάργηση των τσιφλικιών και διαφόρων άλλων, μεσαιωνικής προέλευσης, καταστάσεων που επικρατούσαν στην Κέρκυρα, τη Ζάκυνθο και σε άλλα τμήματα της χώρας. Το α.ζ. περιέπλεξε και η ανάγκη αποκατάστασης των προσφύγων της Μικράς Ασίας, γεγονός που κατέστησε την αγροτική μεταρρύθμιση στην Ελλάδα πιο σημαντική από τις άλλες χώρες της δυτικής Ευρώπης. Παρά το γεγονός αυτό, το α.ζ. δεν έχει επιλυθεί στο ακέραιο και σε αυτό ήρθαν να προστεθούν και οι διαφορές που δημιουργούνται μεταξύ εκείνων που διοχετεύουν τα αγροτικά προϊόντα στις ελληνικές και τις ξένες αγορές και των παραγωγών καλλιεργητών.